مهریه در چه صورت به زن تعلق نمیگیرد؟

مهریه، این حق شیرین و مهم خانم ها در ازدواج، همیشه هم در هر شرایطی بهشون تعلق نمی گیره! بعضی وقت ها ممکنه به کل از بین بره و بعضی وقت ها هم نصف بشه. قراره تو این مقاله ببینیم چه موقع هایی مهریه کلاً به زن تعلق نمی گیره و چه موقع هایی فقط نصفش رو می تونه بگیره، و البته کلی از اون باورهای غلط رو هم با هم اصلاح کنیم.

مهر یا مهریه، از اون چیزاییه که هم تو شرع ما جایگاه ویژه ای داره و هم تو قانون، حسابی روش تاکید شده. در واقع، یه نوع پشتوانه مالی برای خانمه که با عقد ازدواج، مرد به گردن می گیره. اما خب، همین موضوع به ظاهر ساده، کلی پیچیدگی و ابهام داره که اگه درست ازشون سر درنیاریم، ممکنه دردسرهای بزرگی درست بشه. خیلی ها فکر می کنن مهریه تحت هر شرایطی به زن تعلق می گیره، ولی واقعیت این نیست. تو این راهنمای جامع و خودمانی، قراره با هم پرده از روی تمام این ابهامات برداریم و ریز و درشت شرایطی رو که مهریه به زن تعلق نمی گیره، با زبون ساده و رفیقانه بررسی کنیم.

مهم ترین نکته ای که باید از همین اول بدونیم اینه که تعلق نگرفتن مهریه همیشه به این معنی نیست که صفر بشه! گاهی اوقات منظور از عدم تعلق، همون نصف شدن مهریه است که خیلی ها اشتباه متوجهش می شن. پس آماده باشید که تو این سفر حقوقی، با هم این تفاوت های ریز و درشت رو یاد بگیریم و دیگه گول باورهای غلط رو نخوریم.

چه موقع ها مهریه کلاً به زن تعلق نمی گیره؟ (صفر درصد مهریه)

خب، بریم سر اصل مطلب! یه سری شرایط هست که اگه پیش بیاد، زن از اول تا آخر دیگه نمی تونه مهریه اش رو بگیره. یعنی عملاً مهریه میشه صفر! این موارد رو با دقت بخونید که خیلی مهم ان.

1. اگه عقد نکاح از اول باطل باشه و نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشه!

ببینید، وقتی می گیم «عقد باطل»، یعنی از همون اول ازدواجشون از نظر قانون و شرع اشکال داشته. مثلاً فکر کنید یکی با محرمش ازدواج کرده (که خب اصلاً امکان نداره و باطله) یا یه خانم تو دوران عده (عده همون مدتیه که بعد از طلاق یا فوت همسرش باید صبر کنه) با یکی دیگه ازدواج کرده باشه. تو این حالت ها، اگه هیچ نزدیکی بین زن و مرد اتفاق نیفتاده باشه، دیگه مهریه ای هم به زن تعلق نمی گیره. ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی هم همین رو میگه. خیلی واضحه دیگه، وقتی عقد از ریشه غلطه، نمی شه روش حساب کرد که مهریه ای هم تعلق بگیره.

حالا یه نکته مهم! اگه عقد باطل بوده، ولی متاسفانه نزدیکی هم اتفاق افتاده باشه، قضیه فرق می کنه. تو این حالت، زن می تونه «مهرالمثل» بگیره. این مهرالمثل یه چیز دیگه ست که جلوتر کامل در موردش صحبت می کنیم. پس حواستون باشه، باطل بودن عقد و عدم نزدیکی، باید حتماً با هم باشن تا مهریه صفر بشه.

2. اگه عقد نکاح قبل از نزدیکی فسخ بشه (به جز یه استثنای مهم!)

«فسخ نکاح» یه معنی دیگه داره و با «باطل بودن عقد» فرق می کنه. فسخ یعنی عقد از اول درست بوده، اما به خاطر یه سری مشکلات خاص که تو قانون اومده (مثلاً یه سری عیب و نقص های جسمی خاص تو زن یا مرد)، یکی از طرفین می تونه ازدواج رو بهم بزنه. مثلاً اگه مرد «عنن» (ناتوانی جنسی) داشته باشه یا زن بیماری خاصی که تو قانون اشاره شده. اینجا هم اگه قبل از اینکه نزدیکی اتفاق بیفته، عقد فسخ بشه، مهریه کلاً به زن تعلق نمی گیره. ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی دقیقاً همین رو میگه.

ولیییی! یه استثنای خیلی مهم اینجا داریم: اگه فسخ نکاح به خاطر «عنن بودن مرد» (یعنی مرد توانایی جنسی نداشته باشه) اتفاق بیفته، حتی اگه نزدیکی هم انجام نشده باشه، زن مستحق نصف مهریه است. این مورد خیلی مهمه و نشون می ده که قانونگذار حواسش به حقوق زن تو این شرایط خاص بوده. پس این رو خوب یادتون بمونه!

3. اگه قبل از نزدیکی، یکی از زوجین فوت کنه و مهریه ای هم تعیین نشده باشه!

اینجا سه تا شرط باید همزمان باشن تا مهریه کلاً به زن تعلق نگیره: اول اینکه عقدشون دائم بوده باشه، دوم اینکه تو زمان عقد، مهریه ای برای زن تعیین نکرده باشن و سوم اینکه قبل از اینکه نزدیکی بینشون اتفاق بیفته، یکی از زن یا مرد فوت کنه. تو این حالت، چون نه مهریه ای تعیین شده و نه نزدیکی ای صورت گرفته، زن هیچ مهریه ای رو نمی تونه مطالبه کنه.

ولی باز هم یه نکته مهم: اگه مهریه رو تو عقد تعیین کرده بودن و قبل از نزدیکی، یکی از زوجین فوت کنه، زن مستحق تمام مهریه است! بله، درست شنیدید. پس تعیین مهریه تو عقد، خیلی کار مهمیه و پشتوانه زن تو این شرایط محسوب میشه.

4. اگه زن خودش مهریه اش رو ببخشه (بذل یا ابراء ذمه)

این مورد دیگه خیلی روشنه! اگه یه خانم با اختیار و رضایت خودش، مهریه اش رو به شوهرش ببخشه، دیگه نمی تونه اونو مطالبه کنه. این بخشیدن رو تو قانون بهش میگن «بذل مهریه» یا «ابراء ذمه» شوهر از مهریه. البته باید این بخشش رسمی باشه، مثلاً تو دفترخونه ثبت بشه یا زن تو دادگاه بهش اقرار کنه. بعد از اینکه این کار درست و حسابی انجام شد، زن دیگه حق رجوع از بخشش رو نداره و مرد هم دیگه هیچ دینی بابت اون بخش از مهریه به زن نداره.

5. تو طلاق خلع و مبارات، که مهریه یا بخشی از اون به عنوان فدیه بخشیده میشه!

حتماً اسم طلاق خلع و مبارات رو شنیدید. تو این طلاق ها، زن برای اینکه از شوهرش جدا بشه، یه مالی رو به مرد می بخشه (که معمولاً همون مهریه اشه یا بخشی از اون). تو طلاق خلع، زن از مردش متنفره و با بخشیدن یه مال، خودش رو آزاد می کنه. تو طلاق مبارات هم زن و مرد هر دو از هم متنفرن و باز هم زن مالی رو می بخشه. اینجا هم چون زن خودش با اراده و قصد، مهریه اش رو بخشیده، دیگه بهش تعلق نمی گیره.

یه نکته کلیدی اینجاست که تو طلاق خلع و مبارات، زن فقط تو دوران عده (مدت زمانی که زن بعد از طلاق باید صبر کنه و نمی تونه با کس دیگه ای ازدواج کنه) می تونه از بخشش مهریه اش برگرده و اگه برگرده، طلاق باطل میشه و دوباره زن و مرد همسر هم میشن. اما بعد از عده دیگه راه برگشتی نیست.

یادتون باشه، مهریه یه حق مالیه که با عقد ازدواج به زن تعلق می گیره و تحت شرایط خاصی ممکنه کلاً یا نصفش از بین بره. پس شناخت این شرایط، از نون شب واجب تره!

چه موقع ها مهریه کلاً به زن تعلق نمی گیره، اما نصفش بهش میرسه؟ (۵۰ درصد مهریه)

حالا بریم سراغ اون شرایطی که مهریه کلاً از بین نمیره، ولی نصف میشه. این هم خیلی نکته مهمیه و خیلی ها ممکنه اشتباه متوجهش بشن.

1. اگه طلاق قبل از نزدیکی (عدم دخول) اتفاق بیفته!

این یکی از معروف ترین و مهم ترین مواردیه که مهریه نصف میشه. اگه زن و مرد عقد کرده باشن و مهریه هم تو عقد تعیین شده باشه، ولی قبل از اینکه هیچ نزدیکی بینشون اتفاق بیفته، مرد زنش رو طلاق بده، تو این حالت زن مستحق نصف مهریه تعیین شده (همون مهرالمسمی) است. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی به صراحت همین رو میگه. پس اینجا مهریه کلاً از بین نمیره، بلکه نصف میشه.

یه نکته جالب: اگه مرد قبل از نزدیکی، تمام مهریه رو به زن داده باشه، حق داره نصف اون رو پس بگیره! پس می بینید که قانون چقدر دقیق و حساب شده همه چیز رو پیش بینی کرده.

2. فسخ نکاح به دلیل عنن بودن مرد (ناتوانی جنسی)

همونطور که قبلاً هم گفتیم، اگه فسخ نکاح به دلیل عنن بودن مرد باشه، حتی اگه نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشه، زن مستحق نصف مهریه است. این مورد یه استثنای خیلی مهمه که تو بخش اول هم بهش اشاره کردیم و نشون می ده قانون چقدر دقیق عمل می کنه.

باورهای غلط رایج: مواردی که به اشتباه فکر می کنیم مهریه رو از بین می برن!

حالا می رسیم به اون قسمت های جنجالی که خیلی ها راجع بهش اشتباه فکر می کنن و باورهای غلطی دارن. این ها مواردی هستن که اصلاً روی مهریه تأثیری ندارن و مهریه همچنان به زن تعلق می گیره.

1. خیانت زن: ابداً روی مهریه تأثیری نداره!

این یکی از رایج ترین و متاسفانه غلط ترین باورهاست! خیلی ها فکر می کنن اگه یه زن خیانت کنه، یا مثلاً رابطه ای خارج از چهارچوب زناشویی داشته باشه، دیگه مهریه اش رو از دست می ده. ولی باید بگم که این فکر کاملاً غلطه و اصلاً پشتوانه قانونی نداره. خیانت زن، چه در حد یه رابطه نامشروع باشه و چه خدای نکرده زناش اثبات بشه، هیچ تأثیری روی حق مهریه نداره. مهریه یه دین مالیه که با عقد ازدواج برای زن ایجاد میشه و مستقل از رفتارهای اخلاقی زن، پابرجا می مونه. تنها مجازاتی که قانون برای خیانت زن در نظر گرفته، مجازات کیفریه و نه از دست دادن مهریه.

2. عدم تمکین و ناشزه بودن زن: فقط نفقه رو از بین می بره، نه مهریه!

یکی دیگه از باورهای غلط، اینه که اگه زن تمکین نکنه (یعنی به وظایف زناشوییش عمل نکنه و به اصطلاح «ناشزه» باشه)، مهریه اش رو از دست می ده. باز هم این یک اشتباه بزرگه! عدم تمکین زن، فقط باعث میشه که مرد دیگه مجبور نباشه به زن نفقه بده. نفقه با مهریه فرق می کنه. نفقه برای تأمین هزینه های زندگی زنه، ولی مهریه یه حق مالی مستقل و ثابته که با عقد ازدواج به زن تعلق گرفته. پس اگه زنی تمکین نکنه، مرد فقط می تونه نفقه رو قطع کنه، اما همچنان باید مهریه رو پرداخت کنه.

خیانت یا عدم تمکین زن، هرچقدر هم که تلخ و ناراحت کننده باشه، از نظر قانونی باعث نمی شه مهریه به زن تعلق نگیره. مهریه یه حق مالی مستقل از این مسائل محسوب میشه.

3. درخواست طلاق از طرف زن: مهریه همچنان پابرجا!

اگه یه زن خودش بخواد طلاق بگیره، خیلی ها فکر می کنن که دیگه نمی تونه مهریه اش رو مطالبه کنه. این هم باز یه باور غلط دیگه است! زن می تونه هم درخواست طلاق بده و همزمان مهریه اش رو از شوهرش بخواد. تنها زمانی ممکنه مهریه رو از دست بده که تو قالب «طلاق خلع» یا «مبارات»، خودش با اراده و میل خودش، مهریه اش رو ببخشه. وگرنه صرفاً درخواست طلاق از طرف زن، باعث از بین رفتن حق مهریه نمیشه.

یه نگاهی به مفاهیم کلیدی: مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه

تا اینجا چند بار اسم «مهرالمسمی»، «مهرالمثل» و «مهرالمتعه» رو شنیدیم. حالا وقتشه که این سه تا مفهوم رو کامل و واضح از هم جدا کنیم و ببینیم هر کدوم چی هستن و کجا به کار میان. دونستن تفاوت این سه تا برای درک بهتر حقوق مهریه، حسابی به دردمون می خوره.

عنوان	تعریف	زمان تعیین	مبنای تعیین	شرایط تعلق
مهرالمسمی	مهریه ای که تو زمان عقد، با توافق کامل زن و مرد، مقدارش مشخص و تو سند ازدواج هم ثبت میشه.	همزمان با عقد نکاح	توافق زن و مرد	بعد از عقد، زن مالک تمام مهریه میشه. قبل از نزدیکی و طلاق، نصف میشه.
مهرالمثل	مهریه ای که اگه تو عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشه و نزدیکی اتفاق بیفته، با توجه به موقعیت و شأن زن (مثل سن، تحصیلات، وضعیت خانوادگی) و عرف جامعه، توسط دادگاه تعیین میشه.	بعد از عقد و وقوع نزدیکی (در صورت عدم تعیین مهریه)	شأن زن و عرف جامعه	فقط در صورتی که نزدیکی صورت گرفته باشد. (ماده 1087 قانون مدنی)
مهرالمتعه	مهریه ای که اگه تو عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشه و قبل از نزدیکی، مرد زنش رو طلاق بده، با توجه به وضعیت مالی مرد، توسط دادگاه تعیین میشه. (ماده 1093 قانون مدنی)	بعد از عقد و قبل از نزدیکی و طلاق (در صورت عدم تعیین مهریه)	وضعیت مالی مرد	فقط در صورتی که نزدیکی صورت نگرفته باشد و طلاق واقع شود.

پس دیدید چقدر فرق دارن؟ مهرالمسمی همون مهریه معمولیه که همه می شناسیم. مهرالمثل وقتیه که مهریه تعیین نشده ولی نزدیکی بوده، و مهرالمتعه هم وقتیه که مهریه تعیین نشده و نزدیکی نبوده ولی طلاق اتفاق افتاده. قاطی نکنید اینا رو!

قانون جدید مهریه و اون ۱۱۰ سکه چی میگه؟

حتماً شنیدید که میگن قانون جدید مهریه و ۱۱۰ سکه. خیلیا فکر می کنن یعنی اگه مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه باشه، دیگه اون اضافه به زن تعلق نمی گیره و از بین میره. اما این یه سوءتفاهم بزرگ و رایجه!

واقعیت اینه که مهریه، هر مقداری که تو عقدنامه توافق شده باشه، همچنان به زن تعلق داره و زن مالک تمام اونه. یعنی اگه مهریه مثلاً ۵۰۰ سکه باشه، زن حق داره تمام ۵۰۰ سکه رو مطالبه کنه. اما اون ۱۱۰ سکه که میگن، مربوط به نحوه اجرای مهریه و امکان بازداشت مرد بابت عدم پرداخت مهریه است.

بر اساس قانون، مرد فقط تا میزان ۱۱۰ سکه از مهریه می تونه بابت عدم پرداختش به زندان بیفته. یعنی اگه مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه باشه، مرد برای مازاد بر اون ۱۱۰ سکه به زندان نمیره. اما این به این معنی نیست که مازاد بر ۱۱۰ سکه به زن تعلق نمی گیره! اگه مرد اموالی داشته باشه، زن می تونه تمام مهریه اش رو (حتی اگه ۱۰۰۰ سکه باشه) از اون اموال توقیف و وصول کنه. پس محدودیت ۱۱۰ سکه، فقط روی ضمانت اجرای کیفری (یعنی زندان) تأثیر داره، نه روی اصل حق مهریه زن.

مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: تفاوتشون تو چیه؟

دو مدل اصلی برای پرداخت مهریه داریم: عندالمطالبه و عندالاستطاعه. فرقشون هم خیلی مهمه و روی نحوه وصول مهریه حسابی تأثیر میذاره.

• مهریه عندالمطالبه: این یعنی زن هر وقت که اراده کنه، می تونه مهریه اش رو از مرد بخواد. مرد هم موظفه که بلافاصله اونو پرداخت کنه. اینجا دیگه توانایی مالی مرد شرط نیست. اگه مرد توان پرداخت نداشته باشه، باید «دادخواست اعسار» بده و از دادگاه بخواد که مهریه رو قسط بندی کنه. در غیر این صورت، زن می تونه برای توقیف اموال مرد و حتی تا سقف ۱۱۰ سکه، برای بازداشت اون اقدام کنه.
• مهریه عندالاستطاعه: تو این حالت، زن فقط زمانی می تونه مهریه اش رو مطالبه کنه که بتونه ثابت کنه مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه رو داره. یعنی بار اثبات توانایی مالی مرد، به عهده زنه. اگه زن نتونه ثابت کنه که مرد پولداره، نمی تونه مهریه اش رو بگیره. این مدل مهریه، وصولش برای زن سخت تره، چون باید کلی دوندگی کنه تا ثابت کنه مرد پول و پله داره.

پس موقع عقد حواستون باشه که چه نوع مهریه ای رو انتخاب می کنید. هر کدوم مزایا و معایب خودشون رو دارن.

یک مورد خاص: فوت زن قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه

تصور کنید عقد دائم انجام شده، اما هنوز مهریه مشخص نشده و قبل از اینکه نزدیکی ای اتفاق بیفته، زن فوت می کنه. تو این شرایط، قانون میگه که هیچ مهریه ای به ورثه زن تعلق نمی گیره. دلیلش هم واضحه: نه مهریه ای تعیین شده و نه اون رابطه زناشویی که یکی از پایه های اصلی مهریه محسوب میشه، اتفاق افتاده.

اما اگه مهریه تعیین شده بود و زن فوت می کرد (حتی قبل از نزدیکی)، تمام مهریه به ورثه زن می رسید. این نشون می ده که تعیین مهریه تو عقد چقدر مهمه و می تونه حقوق مالی زن و حتی وراثش رو تضمین کنه.

پیچیدگی های فسخ نکاح و تاثیرش روی مهریه

فسخ نکاح، اونجایی که عقد از اول درسته ولی به دلایل قانونی خاصی بهم می خوره، خودش یه دنیای پیچیده ست. دیدیم که اگه قبل از نزدیکی باشه، مهریه کلاً یا نصف میشه (مثل مورد عنن). اما اگه بعد از نزدیکی فسخ بشه چی؟

اگه بعد از نزدیکی، نکاح به دلایلی که قانون مشخص کرده (مثلاً وجود عیوب خاص در یکی از زوجین) فسخ بشه، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود. بله، حتی اگه عقد فسخ بشه، چون نزدیکی اتفاق افتاده، حق مهریه زن پابرجا می مونه. این هم یک نکته حقوقی ظریف و مهمیه که باید حواسمون بهش باشه.

نقش مشاوره حقوقی تو مسائل مهریه

تا اینجا حسابی با هم سر به سر قوانین مهریه گذاشتیم و فهمیدیم که چقدر پیچیدگی و نکات ریز داره. واقعیت اینه که تو زندگی واقعی، هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره و ممکنه با جزئیاتی روبرو بشیم که تو کتاب ها یا مقاله های کلی کمتر بهش اشاره شده باشه. اینجا دیگه پای مشاوره حقوقی تخصصی میاد وسط.

اگه در آستانه ازدواج هستید و می خواید با چشم باز و آگاهی کامل وارد این مسیر بشید، یا اگه خدای نکرده با اختلافات خانوادگی یا پرونده های طلاق و مهریه روبرو شدید، بهترین کار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص تو امور خانواده مشورت کنید. یه وکیل خوب، می تونه تمام جوانب پرونده شما رو بررسی کنه، حقوق شما رو بهتون توضیح بده، ازتون دفاع کنه و بهتون کمک کنه تا بهترین تصمیم رو بگیرید و از ضررهای احتمالی جلوگیری کنید. مسائل حقوقی، شوخی بردار نیست و هر اشتباه کوچیکی ممکنه عواقب بزرگی داشته باشه.

نتیجه گیری:

مهریه، این حق مالی مهم زن، تو بیشتر مواقع بهش تعلق می گیره و یه پشتوانه محکم برای زندگی مشترکه. اما دیدیم که یه سری شرایط خاص و قانونی هستن که باعث میشن مهریه کلاً به زن تعلق نگیره (مثل بطلان عقد بدون نزدیکی، فسخ نکاح قبل از نزدیکی به جز عنن، یا بخشیدن مهریه توسط خود زن). همچنین مواردی هم هست که مهریه نصف میشه (مثل طلاق قبل از نزدیکی). مهم تر از همه، فهمیدیم که باورهای غلطی مثل تأثیر خیانت یا عدم تمکین زن بر مهریه، اصلاً پشتوانه قانونی ندارن و مهریه همچنان پابرجا می مونه.

مسائل حقوقی، مخصوصاً تو حوزه های خانواده مثل مهریه، خیلی حساس و پیچیده ان و ممکنه با یک برداشت اشتباه، کلی به خودمون یا دیگری ظلم کنیم. پس برای اینکه هم از حق و حقوق خودتون مطلع باشید و هم از مشکلات احتمالی جلوگیری کنید، همیشه بهترین راه اینه که با یه وکیل مجرب و کاربلد تو این زمینه مشورت کنید. یه وکیل خوب، مثل یه دوست آگاه و دلسوز، می تونه تو این مسیر پر پیچ و خم، دستتون رو بگیره و راهنماییتون کنه تا به نتیجه ای عادلانه و درست برسید.

امیدوارم این مقاله به زبون خودمونی، حسابی به دردتون خورده باشه و ابهاماتتون رو برطرف کرده باشه.