حوادث ناشی از بست های داربست: چگونه از آن ها جلوگیری کنیم؟

حوادث ناشی از بست های داربست یکی از چالش های جدی و پرتکرار در حوزه ایمنی پروژه های ساختمانی محسوب می شود که می تواند تبعات زیادی برای سلامت نیروی کار و روند کلی اجرای پروژه ها به دنبال داشته باشد. 

بست های داربست وظیفه حفظ اتصالات بین قطعات سازه موقت را بر عهده دارند و کوچکترین ضعف در آن ها می تواند ثبات کلی داربست را به خطر بیندازد و زمینه ساز سقوط و آسیب های جدی شود. به همین دلیل، توجه ویژه به کیفیت بست ها، روش نصب اصولی و انجام نگهداری منظم، از الزامات اولیه برای تضمین ایمنی در این زمینه به شمار می رود.

در ادامه، به بررسی مهمترین نکات و راهکارهایی خواهیم پرداخت که می توانند میزان خطرات مرتبط با بست های داربست را کاهش داده و کیفیت و ایمنی اجرای پروژه ها را بهبود بخشند. این اقدامات در نهایت به حفظ جان نیروی کار و افزایش بهره وری کلی پروژه کمک بسیاری خواهد کرد.

انواع بست های داربست و نقش آن ها در ایمنی ساختمان

بست های داربست به عنوان نقاط اتصال لوله ها، وظیفه انتقال نیروهای مختلف از جمله بارهای محوری، برشی و پیچشی را بر عهده دارند. بست لوله ای با ایجاد سطح تماس گسترده بین دو لوله، اصطکاک لازم برای جلوگیری از لغزش و حرکت نسبی را فراهم می کند و باعث توزیع یکنواخت بارها در شبکه داربست می شود. بست داربست همچنین، توانایی تحمل بارهای دینامیکی و تغییرات ناگهانی نیروها را دارد و از تمرکز تنش های موضعی در محل اتصال جلوگیری می کند.

بست اچ داربست با مکانیزم قفل شونده خود، ابتدا لغزش را متوقف کرده و سپس با افزایش نیروی فشاری اتصال، از پیچش و تغییر شکل زاویه ای بین لوله ها جلوگیری می کند. این ویژگی در محل هایی که هم زمان نیرو از چند مسیر به اتصال وارد می شود، کارکرد دقیق و پایداری هندسی اتصال را حفظ می کند. بست گردان نیز به کمک قابلیت تنظیم زاویه اتصال، امکان هماهنگی با هندسه های پیچیده و بارگذاری های نامتقارن را فراهم کرده و فشارهای ناشی از برش و پیچش را در محل اتصال کاهش می دهد. بست چهارپیچ با اعمال نیروی فشاری یکنواخت از طریق پیچ ها، سطح تماس لوله ها را افزایش داده و از لغزش یا تغییر شکل در اتصالات جلوگیری می کند، که برای بارهای ثابت و سنگین ضروری است. 

انتخاب نوع بست باید براساس شرایط بارگذاری، زاویه اتصال و محیط کار انجام شود تا عملکرد مطلوب تضمین شود. نظارت دقیق بر نصب، میزان سفتی پیچ ها و سلامت بست ها نیز از موارد مهم در حفظ عملکرد صحیح سازه داربست به شمار می رود.

علل شایع وقوع حوادث مرتبط با بست های داربست 

بست های داربست، به عنوان نقاط بحرانی در مسیر انتقال نیرو، در صورتی که به درستی انتخاب، نصب و نگهداری نشوند، به منشا ناپایداری های سازه ای تبدیل می شوند. نخستین عامل رایج، استفاده از بست هایی ا ست که با نیازهای واقعی سازه تطابق ندارند. به کارگیری بست هایی که برای بارهای محوری طراحی شده اند، در نقاطی با بارهای پیچشی یا ترکیبی، منجر به گسیختگی زودهنگام اتصال می شود. این عدم تطابق معمولا ناشی از ساده انگاری در مرحله طراحی اجرایی یا نبود استانداردهای اجباری در انتخاب تجهیزات است.

دومین عامل، کیفیت پایین فرآیند نصب است. بستی که بدون ابزار مناسب و بدون نظارت فنی سفت می شود، نه تنها تماس موثر بین لوله ها ایجاد نمی کند، بلکه تحت بارگذاری های اولیه شروع به لغزش می کند. همچنین، نصب در زوایای خارج از محدوده مجاز طراح، مخصوصا در بست های گردان، منجر به تمرکز تنش و بازشدگی تدریجی اتصال می شود.

فرسایش مکانیکی و شیمیایی در طول زمان موجب کاهش قابل توجه مقاومت بست ها در برابر نیروهای وارده می شود. در نبود برنامه منظم بازرسی و نگهداری، تغییر شکل های کوچک یا خوردگی های سطحی ممکن است شناسایی نشوند، اما همین ناپایداری های ظاهرا جزئی می توانند در شرایط بارگذاری پیوسته یا لرزش های مکرر، به نقطه آغاز اختلالات ساختاری تبدیل شوند.

عدم مستندسازی در فرایند نصب و بی توجهی به دستورالعمل های فنی در حین بهره برداری نیز، اجازه شناسایی زودهنگام نقص های سیستمی را از بین می برد. 

روش های صحیح نصب و محکم کردن بست های داربست

در سیستم های داربستی، عملکرد ایمن و پایدار تنها زمانی محقق می شود که اجزای سازه ای به درستی با یکدیگر درگیر و مهار شده باشند. بست ها در این میان، عاملی برای انتقال نیرو هستند که رفتار اتصال در برابر بارهای فشاری، برشی و پیچشی را شکل می دهند. خطا در نصب یا سفت کردن این اتصالات، حتی اگر از نظر سازه ای ناچیز به نظر برسد، می تواند زنجیره ای از ناپایداری های موضعی و در نهایت فروپاشی کلی ایجاد کند.

انتخاب نوع مناسب بست بر اساس موقعیت و بارگذاری

پیش از نصب، باید نوع بست (گردان، اچ، چهارپیچ) بر اساس زاویه اتصال، نوع بار وارد بر گره و نقش آن در پایداری کلی انتخاب شود. استفاده از بست نامتناسب، حتی اگر از نظر ظاهری قابل نصب باشد، به سرعت منجر به عملکرد ناقص اتصال می شود.

بررسی سلامت ظاهری و ابعادی بست

هیچ بستی که دچار ترک، خوردگی، تاب خوردگی یا تغییر شکل رزوه ها باشد نباید مورد استفاده قرار گیرد. سطح تماس باید تمیز، بدون زنگ زدگی و کاملاً یکپارچه باشد تا از لغزش جلوگیری شود.

هم راستاسازی دقیق لوله ها در محل اتصال

لوله هایی که در زاویه نادرست یا با فاصله جانبی نصب می شوند، موجب ایجاد تنش اضافی در بست می گردند. پیش از بستن پیچ ها باید مطمئن شد که تماس اولیه در جهت صحیح برقرار است.

سفت کردن تدریجی و یکنواخت پیچ ها

در بست های پیچ دار، سفت کردن باید به صورت مرحله ای و متعادل انجام شود تا فشار در سطح تماس یکنواخت توزیع شود. استفاده از آچار مناسب (ترجیحا با کنترل گشتاور) باعث می شود نه فشار اضافی به رزوه وارد شود و نه اتصال سست باقی بماند.

جلوگیری از پیچاندن بیش از حد یا کمتر از حد لازم

پیچاندن بیش از حد پیچ ممکن است منجر به له شدگی موضعی لوله یا آسیب به بست و سفت کردن ناکافی هم باعث لغزش اتصال شود. معمولا گشتاور پیشنهادی توسط سازنده باید رعایت شود.

بررسی نهایی اتصال پس از بارگذاری اولیه

پس از نصب و وارد شدن بار به داربست (مثلا بار وزن کارگر یا مصالح)، باید اتصالات حساس مجددا بازبینی شوند؛ به دلیل اینکه در بسیاری از موارد، نشست اولیه باعث کاهش سفتی اتصال می شود.

مستندسازی و ثبت وضعیت اتصالات کلیدی

در پروژه های بزرگ، اتصال های بحرانی باید در چک لیست روزانه یا هفتگی ثبت شوند و در صورت نیاز، مخصوصا در نواحی تحت بار زیاد یا نزدیک به لبه ها مجددا بازرسی و سفت شوند.

آموزش ایمنی به کارکنان در استفاده از بست های داربست

آموزش ایمنی در زمینه استفاده از بست های داربست، تنها محدود به معرفی ابزار و نمایش روش بستن نیست؛ بلکه فرآیندی تحلیلی و مهارت محور است که باید کارگر را به درک ساختاری از نقش بست در پایداری کل داربست برساند. برای مثال، یک اشتباه رایج مثل سفت کردن بیش ازحد پیچ های بست چهارپیچ است، نه تنها باعث له شدگی موضعی لوله می شود، بلکه با کاهش اصطکاک بین سطوح تماس، بست را نسبت به لغزش ناگهانی در برابر بارگذاری دینامیکی حساس تر می کند. از طرف دیگر، اگر پیچ ها به اندازه کافی سفت نشده باشند، محل اتصال بست ها تحت فشار یا خم شدن، شل می شود و ممکن است باز شود.

کارکنان باید فراتر از ظاهر بست ها را بشناسند و بفهمند هر نوع بست چطور نیروها را در داربست منتقل می کند. برای مثال، بست گردان مناسب اتصال های موقت و با زوایای مختلف است، اما اگر در نقاطی که بار عمودی وارد می شود، استفاده شود، ممکن است باعث چرخش و از دست رفتن تعادل داربست شود که بسیار خطرناک است. بست اچ، هرچند طراحی ساده ای دارد، اما در محل هایی که لوله ها با زاویه ۹۰ درجه به هم متصل می شوند، عملکرد بسیار مطمئن تری در تحمل نیروهای برشی دارد. آموزش باید کارکنان را توانمند سازد تا علاوه بر انتخاب صحیح نوع بست، جایگاه و جهت دقیق نصب آن را با توجه به مسیر نیروها تشخیص دهند.

بخش مهمی از آموزش هم باید به شناخت آسیب های تدریجی مانند ترک های مویی روی بدنه ی بست، خوردگی ناشی از مجاورت با بتن تازه یا محیط های مرطوب، تغییر فرم رزوه ی پیچ ها، یا شل شدن پیوسته ی گره ها در اثر ارتعاش اختصاص یابد. این ها نشانه هایی هستند که اگر به درستی تشخیص داده نشوند، مستقیما به ضعف ساختاری در سیستم داربست منجر می شوند.

 کارگری که فقط طرز بستن بست ها را بلد است، نمی تواند خطرهای پنهان یا ضعف های احتمالی در اتصالات را تشخیص دهد و بنابراین در برابر مشکلات احتمالی داربست آسیب پذیر است. اما کارگری که نحوه رفتار و عملکرد محل اتصال را به خوبی درک کند، حتی بدون داشتن ابزارهای خاص، می تواند به درستی تشخیص دهد کدام اتصال امن است و کدام یک ممکن است باعث خطر یا خرابی شود.

حوادث ناشی از بست های داربست از مهم ترین خطرات در پروژه های ساختمانی است که به دلیل نقش کلیدی این بست ها در انتقال نیرو و حفظ پایداری سازه، کوچکترین نقص می تواند منجر به سقوط و آسیب های جدی شود. انتخاب نوع مناسب بست بر اساس بارگذاری و شرایط اتصال، نصب دقیق با رعایت استانداردها و بررسی مداوم سلامت بست ها، از عوامل مهم در پیشگیری از این حوادث است. همچنین، آموزش تخصصی کارکنان در شناخت عملکرد بست ها و نحوه نصب صحیح، نقش مهمی در کاهش خطاهای انسانی دارد.