خلاصه کتاب تاریخ نقاشی قزوین (از دوران صفویه تا اواخر قاجار) ( نویسنده حسن یوسفی )

خلاصه کتاب تاریخ نقاشی قزوین (از دوران صفویه تا اواخر قاجار) اثر حسن یوسفی، یه سفر هنری بی نظیره به قلب تاریخ نقاشی ایران که کمتر بهش پرداخته شده. این کتاب نشون میده که چطور قزوین، با وجود همه فراز و نشیب هاش، تونست یه مکتب نقاشی خاص و تاثیرگذار رو توی دوره های صفویه تا قاجار پایه گذاری کنه. با ما همراه باشید تا نگاهی عمیق تر به این اثر ارزشمند بندازیم.

گاهی وقت ها، توی دل تاریخ هنر ایران، گنج هایی پنهان می مونن که کمتر کسی بهشون توجه می کنه. مکتب نقاشی قزوین هم یکی از همین گنجینه هاست که شاید اسمش به اندازه مکاتب تبریز یا اصفهان به گوشمون نخورده باشه، اما واقعاً حرف های زیادی برای گفتن داره. حسن یوسفی توی کتاب تاریخ نقاشی قزوین (از دوران صفویه تا اواخر قاجار) دست گذاشته روی همین نقطه و سعی کرده یه چراغ بزرگ بندازه روی این بخش فراموش شده از هنر ایران.

این کتاب فقط یه معرفی ساده نیست؛ یه پژوهش عمیق و همه جانبه ست که می خواد مکتب نقاشی قزوین رو از صفر تا صدش، با جزئیات کامل، برامون شرح بده. از دوران صفویه که قزوین پایتخت بود تا اواخر قاجار که دیگه از اون شکوه خبری نبود، یوسفی همه ابعاد این مکتب رو بررسی کرده. هدف ما هم توی این مقاله اینه که یه نقشه راه از این کتاب جذاب بهتون بدیم، تا هم با محتواش آشنا بشید و هم بفهمید چرا این اثر حسن یوسفی، اینقدر توی دنیای تاریخ هنر ایران ارزش داره. پس بیایید با هم بزنیم به دل تاریخ و ببینیم قزوین چه رمز و رازهای هنری ای توی خودش پنهان کرده.

چرا مکتب نقاشی قزوین و این کتاب، این قدر مهم اند؟

شاید از خودتون بپرسید، اصلاً مکتب نقاشی قزوین چیه و چرا باید این قدر براش اهمیت قائل بشیم؟ ببینید، قزوین یه دوره ای از تاریخ ایران پایتخت بود، اونم توی دوران صفویه که دوران اوج و شکوفایی هنر ایرانی به حساب میاد. وقتی شهری پایتخت میشه، طبیعیه که هنرمندا، صنعتگرا و اهل علم به سمتش سرازیر میشن و همینجا زمینه ای برای شکوفایی های بزرگ فراهم میشه. مکتب نقاشی قزوین هم دقیقاً توی همین بستر تاریخی شکل گرفت و با ویژگی های خاص خودش، یه برگ مهم توی دفتر تاریخ هنر ایران باز کرد.

نقاشی های این دوره نه تنها زیبایی های خاص خودشون رو داشتن، بلکه آینه ای بودن از فرهنگ، سیاست و زندگی مردم اون روزگار. اما متأسفانه، خیلی از منابع تاریخی و پژوهش ها، به این مکتب اون طور که باید و شاید نپرداختن. حسن یوسفی با نوشتن کتاب تاریخ نقاشی قزوین (از دوران صفویه تا اواخر قاجار) این خلأ رو پر کرده و یه منبع مستقل و جامع برای این مکتب هنری ارائه داده. این کتاب بهمون کمک می کنه تا بفهمیم قزوین چه جایگاه ویژه ای توی نقاشی ایرانی داشته و چطور تونسته تأثیرات خودش رو روی مکاتب بعدی هم بذاره. این اثر برای هر کسی که به تاریخ هنر ایران علاقه منده، از دانشجو و پژوهشگر گرفته تا یه علاقه مند عادی، یه گنج به تمام معناست.

سفر به دل کتاب: حسن یوسفی چی می گه؟

وقتی پای تاریخ هنر میاد وسط، معمولاً اسم مکتب های تبریز و اصفهان و هرات بیشتر به گوشمون می خوره. اما حسن یوسفی با این کتاب، می خواد بگه که مکتب نقاشی قزوین هم نه تنها دست کمی از اونا نداشته، بلکه ویژگی های منحصربه فرد خودش رو داشته که ارزش مطالعه عمیق رو دارن. محور اصلی پژوهش یوسفی اینه که مکتب قزوین رو از کلی نگری های مرسوم جدا کنه و بهش به چشم یه مکتب مستقل و دارای هویت نگاه کنه.

این کتاب می خواد یه جورایی از حق مکتب قزوین دفاع کنه و نشون بده که چقدر این شهر و هنرمندانش، خلاقیت های خاص خودشون رو داشتن. نویسنده توی این کتاب، از سال ۹۵۵ قمری (حدود ۱۵۴۸ میلادی) یعنی همون وقتی که پایتخت صفوی از تبریز به قزوین منتقل شد، تا اواخر دوران قاجار که دیگه قزوین نقش پایتختی نداشت، رو مورد بررسی قرار داده. این یعنی ما با یه بازه زمانی طولانی طرفیم که تحولات زیادی رو تجربه کرده و تأثیرات اون رو میشه توی نقاشی ها دید. یوسفی با این کارش، یه مسیر تازه برای شناخت تاریخ نقاشی ایران باز کرده و اطلاعاتی رو در اختیارمون میذاره که شاید توی کمتر منبعی پیدا کنیم. این کتاب یه جورایی میشه گفت که مکتب قزوین رو از زیر خاک فراموشی درآورده و حسابی بهش پرداخته.

یه نگاه بندازیم به فصل های کتاب: از صفویه تا قاجار!

حالا که فهمیدیم کتاب چی میگه و چرا مهمه، بیاین یه سفر سریع به فصل هاش داشته باشیم و ببینیم حسن یوسفی دقیقاً توی هر بخش چه چیزهایی رو برامون رو کرده. اینطوری یه دید کلی به ساختار و محتوای اصلی کتاب پیدا می کنیم.

فصل اول: قزوین، از تخت جمشید تا اواخر قاجار

اولین فصل کتاب، یه جورایی زمینه رو برامون آماده می کنه. یوسفی توی این فصل، اول از همه به تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی قزوین از صفویه تا قاجار می پردازه. فکرشو بکنید، یهو پایتخت از تبریز به قزوین منتقل میشه. این خودش یه اتفاق بزرگ بود که حسابی روی همه چیز، از جمله هنر، تأثیر گذاشت. شاه تهماسب صفوی، اولش یه هنردوست تمام عیار بود و حسابی از هنرمندا حمایت می کرد. همین باعث شد قزوین بشه مرکز هنرمندای شاخص.

اما خب، پادشاهی فراز و نشیب داره. بعد از یه مدت، حمایت شاه تهماسب از هنرمندان کم شد و همین موضوع باعث شد خیلی از اونا مجبور بشن قزوین رو ترک کنن و برن شهرهای دیگه یا حتی کشورهای همسایه. این مهاجرت ها البته یه فرصت جدید هم ایجاد کرد. با کمتر شدن حمایت دربار، پای بازرگانان و اشراف به میان اومد که حالا خودشون شدن سفارش دهنده های هنری. این تغییرات سیاسی و اجتماعی، یه جورایی تعیین کننده مسیر هنر تو قزوین بود و مکتب قزوین هم دقیقاً توی همین بستر خاص شکل گرفت و ویژگی های خودش رو پیدا کرد. این فصل مثل یه نقشه راه عمل می کنه که نشونمون میده چطور اتفاقات بیرونی، روی روح هنر تأثیر میذاره.

فصل دوم: مکتب خونه های هنری قزوین تو دوره صفوی

توی این فصل، حسن یوسفی میره سراغ ساختار کارگاه های هنری توی قزوینِ دوران صفوی. فکر نکنید اون زمان هم مثل الان آتلیه و آموزشگاه نقاشی بوده! همه چیز یه نظم و قانون خاص خودش رو داشته. این کارگاه ها که بهشون مکتب خانه هم می گفتن، مرکز تولید هنر بودن و اساتید بزرگی توی اونجا فعالیت می کردن. یوسفی نشون میده که چطور این کارگاه ها سازماندهی می شدن و چه سلسله مراتبی داشتن.

اما بحث فقط کارگاه ها نیست. کی از هنر حمایت می کرد؟ قبلاً که شاه ها حامی اصلی بودن، اما وقتی حمایت شاه تهماسب کم شد، طبقات دیگه پا پیش گذاشتن. شاهزادگان، بازرگانان پولدار و اشراف، هر کدوم به نوعی دنبال هنر بودن و سفارش کار میدادن. این فصل بهمون کمک می کنه بفهمیم اقتصاد هنر اون دوران چطور کار می کرده و چطور نیاز بازار و حمایت گروه های مختلف، به شکل گیری و دوام مکتب نقاشی قزوین کمک کرده. این تغییر توی حامیان هنر، خیلی روی مضامین و سبک نقاشی ها هم تأثیر گذاشت. مثلاً وقتی سفارش از طرف مردم عادی یا بازرگانان بیشتر شد، موضوعات عامه پسندتر و تک پیکره نگاری هم رواج پیدا کرد.

فصل سوم: نقاشی قزوین جون می گیره (955 تا 1006 ق)

این فصل، در واقع قلب کتابه و به دوران اوج و تثبیت مکتب قزوین می پردازه. بین سال های ۹۵۵ تا ۱۰۰۶ قمری، نقاشی قزوین به اوج خودش رسید و تونست هویت خاص خودش رو پیدا کنه. حسن یوسفی اینجا حسابی وارد جزئیات میشه و ویژگی های بارز این مکتب رو برامون شرح میده.

ویژگی های خاص مکتب قزوین که باید بدونی!

مکتب قزوین چند تا خصوصیت خیلی مهم داشت که اون رو از بقیه مکاتب متمایز می کرد:

پیکره نگاری: پرتره های تک نفره و خاص

مکتب قزوین حسابی روی تک پیکره نگاری مانور می داد. یعنی چی؟ یعنی به جای اینکه یه عالم آدم رو توی یه صحنه شلوغ نقاشی کنن، تمرکزشون رو میذاشتن روی کشیدن پرتره های تکی. این پرتره ها معمولاً مال شاهزادگان، امرای قزلباش یا شخصیت های مهم دیگه بودن. توی این نقاشی ها، پیکره ها معمولاً درشت تر از حد معمول کشیده می شدن، فضاها خلوت بودن و نقاش ها هم دقت زیادی توی طراحی جزئیات به خرج می دادن. این سبک، یه جورایی نشون دهنده یه تغییر مهم توی سلیقه و نیاز اون دوران بود.

نقاشی دیواری: وقتی دیوارها زنده می شن!

یکی دیگه از ویژگی های خاص مکتب قزوین، ظهور و رواج نقاشی دیواری بود. درسته که قبل از این هم نقاشی دیواری داشتیم، اما توی قزوین این سبک یه جور دیگه اوج گرفت و توسعه پیدا کرد. وقتی حمایت از ساخت نسخ خطی گرون قیمت کم شد، هنرمندان به سمت نقاشی روی دیوارها رفتن. این نقاشی ها معمولاً بزرگ نمایی شده همون نقاشی های کوچیک نسخ خطی بودن و مضامین متنوعی داشتن:

• مجالس بزم و مهمانی های شاهانه
• صحنه های شکارگاه پرهیجان
• داستان های عاشقانه مثل یوسف و زلیخا
• و حتی صحنه های حماسی و جنگی.

کاخ چهل ستون قزوین (البته نه اصفهان!) که متأسفانه الان ازش اثری نیست، پر از این نقاشی های دیواری بوده که عبدی بیک شیرازی توی سفرنامه اش حسابی ازش تعریف کرده. ترکیب بندی توی این نقاشی ها هم حسابی فرق کرده بود و جسارت بیشتری توی چیدمان عناصر به چشم می خورد. پیکره های درشت و فضاهای نسبتاً خلوت، از خصوصیات بارز این نوع نقاشی بود.

«مکتب نقاشی قزوین، با تمرکز بر تک پیکره نگاری و شکوفایی نقاشی دیواری، نه تنها یک جریان هنری مستقل بود، بلکه رویکردی نو در دل هنر ایرانی خلق کرد که پیش از آن کمتر دیده شده بود.»

مرقعات و جایگاهش در قزوین

تنظیم مرقعات یا همون آلبوم های نقاشی و خط هم توی قزوین حسابی رونق گرفت. وقتی سفارش های دربار برای نسخه های خطی نفیس کم شد، خرده سفارش دهنده ها یا خود هنرمندا دست به کار شدن و مرقعاتی رو از نقاشی ها و قطعات خوشنویسی جمع آوری و تنظیم می کردن. این مرقعات هم خودشون یه نوع اثر هنری بودن که ارزش زیادی داشتن.

نقاشای مشهور مکتب قزوین کی بودن؟

حسن یوسفی توی این فصل، نقاشان برجسته مکتب قزوین رو هم بهمون معرفی می کنه و از سبک و نقش هر کدومشون می گه. از جمله این نقاشان مهم میتونیم به این اسامی اشاره کنیم:

• میرزا علی: یکی از نقاشان سرشناس و تاثیرگذار این دوره.
• محمدی هروی: که آثارش ویژگی های خاص خودشو داشت.
• شیخ محمد: از دیگر هنرمندان مهم مکتب قزوین.
• سیاوش بیک گرجستانی: که آثارش به خاطر ظرافت و تکنیک خاصش معروف بود.
• صادقی بیک افشار: نقاش و شاعر برجسته که خودش هم از حامیان هنر بود.
• آقارضا (رضا عباسی): که بعدها به اصفهان رفت و یکی از مشهورترین نقاشان دوره صفوی شد، اما ریشه های هنرش در قزوین شکل گرفت.

شناخت این هنرمندان بهمون کمک می کنه تا بهتر بفهمیم مکتب قزوین چه استعدادهایی رو توی خودش پرورش داده بود.

فصل چهارم: کالبدشکافی هنری مکتب قزوین

اینجا دیگه یوسفی مثل یه جراح ماهر، میره سراغ تجزیه و تحلیل دقیق عناصر هنری توی نقاشی های قزوین. با خودت میگی تجزیه و تحلیل یعنی چی؟ یعنی دقیقاً میریم سراغ اینکه نقاشا چطور نقاشی می کردن، از چه ترکیب بندی ای استفاده می کردن، فضا رو چطور به تصویر می کشیدن، چه رنگ هایی رو بیشتر دوست داشتن و بافت کاراشون چطور بود.

1. ترکیب بندی: چیدمان عناصر توی کادر نقاشی. توی مکتب قزوین، ترکیب بندی ها نسبت به مکاتب قبلی تغییر کرده بود. جسارت بیشتری توی قرار دادن پیکره ها و اشیا دیده میشد و حس حرکت و پویایی بیشتری به چشم می خورد.
2. فضا: فضای خلوت تر و تمرکز بیشتر روی پیکره اصلی، از ویژگی های مهم بود. این برعکس مکاتب قبلی بود که معمولاً صحنه های شلوغ و پر جزئیات رو به تصویر می کشیدن.
3. رنگ: استفاده از رنگ های روشن و شاداب، با کنتراست های مشخص، یکی از مولفه های اصلی مکتب قزوین بود. رنگ ها نقش مهمی توی هویت بخشیدن به شخصیت ها و فضاها داشتن.
4. بافت: پرداخت جزئیات لباس ها، چهره ها و حتی پس زمینه با ظرافت خاصی انجام می شد که به آثار بافت و عمق می داد.

یوسفی توی این فصل، این نوآوری ها و تأثیراتی رو که مکتب قزوین روی مکاتب بعدی گذاشته، توضیح میده. جالبه که مکتب قزوین رو با مکاتب هرات و تبریز مقایسه می کنه و تفاوت ها و شباهت هاشون رو نشون میده. این بخش برای کسایی که می خوان تحلیل عمیق تری از هنر این دوره داشته باشن، واقعاً فوق العاده ست.

فصل پنجم: نقاشی قزوین، از صفویه تا قاجار، چه بلایی سرش اومد؟

خب، هیچ دورانی ابدی نیست و هر اوجی یه فرودی هم داره. فصل آخر کتاب به بررسی تداوم و تحولات سبک نقاشی توی قزوین بعد از دوران صفویه تا اواخر قاجار می پردازه. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قزوین کم کم اون مرکزیت هنری خودش رو از دست داد. اما هنر توی این شهر کاملاً از بین نرفت و مسیر خودش رو ادامه داد، البته با تغییراتی اساسی.

یکی از این تغییرات، تأثیر هنر اروپایی بود. توی این دوره ها، دیگه پای هنرمندان و سبک های نقاشی اروپایی به ایران باز شد و این تأثیر رو میشه توی مضامین و شیوه های نقاشی قزوین هم دید. نقاش ها سعی می کردن تکنیک ها و سبک های غربی رو با هنر سنتی خودشون ترکیب کنن. لباس های فرنگی، آیینه های دست و پرتره هایی با سبک اروپایی، کم کم جای خودشون رو توی نقاشی های ایرانی باز کردن.

یوسفی توی این بخش، دلایل افول و چالش های هنرپروری توی دوران پسین صفوی و قاجار رو هم بررسی می کنه. دوران آشوب، جنگ و تغییر حکومت ها، همه اینا دست به دست هم دادن تا اون حمایت های قبلی از هنر کمتر بشه و نقاشی مثل گذشته شکوه خودش رو نداشته باشه. این فصل نشون میده که چطور شرایط اجتماعی و سیاسی، مثل یه موج، هنر رو بالا و پایین می بره و سرنوشتش رو تعیین می کنه.

چرا کتاب یوسفی یه گنجینه است؟ (نوآوری ها و اهمیتش)

خب، حالا چرا این کتاب تاریخ نقاشی قزوین اثر حسن یوسفی، اینقدر مهم و یه مرجع به حساب میاد؟ دلیل اصلیش اینه که خیلی از کتاب های دیگه وقتی به نقاشی ایرانی می پردازن، بیشتر تمرکزشون روی مکاتب شناخته شده تری مثل هرات یا تبریز و اصفهانه. قزوین معمولاً یا نادیده گرفته شده یا خیلی سطحی بهش پرداخته شده. اما یوسفی اومده و یه پژوهش مستقل، تخصصی و عمیق رو در مورد مکتب نقاشی قزوین ارائه داده. این خودش یه نوآوری بزرگه.

این کتاب دیدگاه ها و یافته های جدیدی رو به حوزه تاریخ هنر ایران اضافه می کنه. مثلاً روی اهمیت تک پیکره نگاری و نقاشی دیواری توی قزوین، که توی کمتر جایی به این شکل تخصصی بهش پرداخته شده، تأکید می کنه. یوسفی برای نوشتن این کتاب حسابی زحمت کشیده و فقط به منابع دست دوم اکتفا نکرده. از سفرنامه های سیاحان اروپایی و منابع تاریخی اون دوره هم استفاده کرده تا تصویر جامع و دقیقی از وضعیت قزوین و هنر اون زمان بهمون بده. این یعنی روش شناسی پژوهشیش حسابی مستند و دقیقه و همین باعث میشه کتاب اعتبار علمی بالایی داشته باشه. به قول معروف، حسن یوسفی با این کتاب، سنگی رو برداشته از سر راهی که خیلی ها سال ها از کنارش بی تفاوت رد می شدن.

نقد خودمانی: خوبی ها و نکات قابل بحث کتاب

هیچ اثری بی عیب و نقص نیست، اما کتاب حسن یوسفی واقعاً نقاط قوت زیادی داره که ارزشش رو چندین برابر می کنه.

نقاط قوت: نورافکن روی یه گنج پنهان

* رویکرد تحلیلی و مستقل: مهم ترین نقطه قوت این کتاب، نگاه مستقل و تحلیلی اش به مکتب قزوینه. یوسفی قزوین رو به عنوان یه مکتب جداگانه با ویژگی های منحصر به فردش معرفی می کنه، نه صرفاً یه دوره گذرا بین تبریز و اصفهان.
* پرداختن به جزئیات: از تشکیلات کارگاهی گرفته تا مضامین رایج و ویژگی های سبکی مثل تک پیکره نگاری و نقاشی دیواری، همه با جزئیات کامل و دقیق بررسی شدن. این دقت، به خواننده یه تصویر کامل از مکتب قزوین میده.
* ارتباط هنر با بستر تاریخی و سیاسی: نویسنده به خوبی نشون میده که چطور اتفاقات سیاسی و اجتماعی، مثل تغییر پایتخت یا کم شدن حمایت شاهی، روی شکل گیری و تحول هنر تأثیر گذاشتن. این ارتباطات رو خیلی شفاف و منطقی توضیح میده.
* معرفی جامع هنرمندان: یوسفی فقط به کلیات نمی پردازه، بلکه نقاشان مهم این دوره رو هم معرفی می کنه و سبک و نقش هر کدوم رو برامون روشن می کنه.
* استفاده از منابع متنوع: همانطور که گفتیم، تکیه بر سفرنامه ها و منابع دست اول، اعتبار پژوهش رو بالا برده.

نکات قابل توجه یا فضاهای برای بحث بیشتر

خب، هر کتابی، حتی بهترین ها، می تونه جای بحث و گفتگو داشته باشه. البته این ها بیشتر جنبه تکمیل و گسترش پژوهش دارن تا ایراد جدی:

* تصاویر: معمولاً توی کتاب های هنری، کیفیت و تعداد تصاویر اهمیت زیادی داره. با توجه به ماهیت بصری نقاشی، شاید بشه گفت که اگر امکانش بود، استفاده از تصاویر رنگی با کیفیت بالاتر و تعداد بیشتر، به خصوص در نسخه های جدیدتر، می توانست به درک عمیق تر خواننده از سبک و جزئیات آثار کمک کنه. (این نکته ای بود که توی بررسی رقبا هم اشاره شده بود، به عنوان یک فضای بالقوه برای بهبود).
* تحلیل عمیق تر برخی جنبه ها: در حالی که کتاب جامع است، شاید برخی جنبه های فرعی تر مثل تأثیرات متقابل فرهنگ عامه و هنر درباری، یا جزئیات بیشتر درباره روش ها و ابزارهای نقاشی، می تونست با عمق بیشتری بررسی بشه. البته این موضوع از ارزش کلی کتاب کم نمی کنه و بیشتر به عنوان یه پیشنهاد برای پژوهش های آتی مطرح میشه.

«پژوهش مستقل و دقیق یوسفی درباره مکتب نقاشی قزوین، نه تنها دریچه ای نو به تاریخ هنر ایران گشوده، بلکه این مکتب فراموش شده را از حاشیه به متن آورده و جایگاه واقعی اش را نشان می دهد.»

این کتاب مثل یه چراغ قوه قدرتمنده که تاریکی های تاریخ رو کنار میزنه و بهمون اجازه میده گوشه های پنهان هنر ایرانی رو بهتر ببینیم.

حرف آخر: میراث مکتب نقاشی قزوین و یادگاری ماندگار یوسفی

حالا که به آخر مسیر رسیدیم، دیگه حسابی با مکتب نقاشی قزوین و اهمیتش آشنا شدیم. دیدیم که این مکتب چطور توی یه دوره خاص از تاریخ ایران، از دل تغییر پایتخت و فراز و نشیب های سیاسی سر برآورد و با ویژگی های خاص خودش مثل تک پیکره نگاری و نقاشی دیواری، یه جورایی سبک خودش رو تو دل هنر ایران جا کرد. قزوین، با همه بی مهری هایی که بعدها بهش شد، یه دوران طلایی توی هنر نقاشی داشته که آثارش هنوز هم حرف های زیادی برای گفتن دارن.

کتاب تاریخ نقاشی قزوین (از دوران صفویه تا اواخر قاجار) نوشته حسن یوسفی، واقعاً یه کار ارزشمند و ماندگاره. این کتاب نه تنها یه خلاصه ساده از تاریخ نیست، بلکه یه پژوهش دقیق و عمیقه که تونسته یه بخش مهم از هنر ایران رو که سال ها کمتر بهش توجه شده بود، به صحنه بیاره. یوسفی با این کتاب نشون داد که مکتب قزوین فقط یه اسم توی کتاب های تاریخ نیست، بلکه یه جریان هنری زنده و پویا بوده که تأثیرات خودش رو روی نسل های بعدی هنرمندان هم گذاشته.

پس اگر اهل هنر هستید، اگر به تاریخ ایران علاقه مندید، یا حتی اگه فقط دنبال یه مطالعه جذاب و پر از اطلاعات می گردید، مطالعه کامل این کتاب رو حسابی بهتون توصیه می کنیم. این کتاب یه منبع بی نظیره که بهتون کمک می کنه با چشم بازتری به تاریخ نقاشی ایران نگاه کنید و گنجینه های پنهانش رو کشف کنید. شک نکنید که بعد از خوندن این کتاب، دیدتون نسبت به هنر قزوین و کل تاریخ هنر ایران حسابی عوض میشه.