در مرداد سال قبل ناترازی برق به ۲۱,180 مگاوات رسید رکوردی که حتی در اوج تحریم ها نیز بی سابقه بود و آینده نگران کننده را تداعی می کند. این رقم معادل خاموشیِ همزمان 20 میلیون ایرانی است. از سوی دیگر ذخایر زیرزمینی گاز به حداقل تاریخی خود نزدیک شده اند و مسیر فاجعه باری را پیش رو دارند به طوری که در پاییز 1403 تنها برای ۲۲ روزِ سرد پیش رو ذخیره کافی وجود داشت. این در حالی است که یک تناقض تلخ اذهان نخبگان را می آزارد: ایران همزمان سومین کشور جهان در فلرینگ گاز (بیش از ۱۷ میلیارد مترمکعب در سال) و دومین کشور در خاموشی های گسترده است. این پارادوکس زاییده ی مدیریت ناکارآمد فناوری فرسوده و فقدان راهبرد کلان است.
هر ساعت خاموشی سراسری دستکم ۱.۳ دلار به ازای هر کیلووات ساعت به تولید ناخالص داخلی آسیب می زند. این یعنی قطعی برق در مقیاس ملی کشور را از 18 میلیارد دلار ثروت محروم می کند – رقمی که معادل چند برابری کل بودجه ی سلامت در یک سال است! اطلاعات ماهانه نشان می دهند استان های صنعتی مانند اصفهان و خوزستان با وجود سهم ۴۰ درصدی در تولید ناخالص داخلی بیشترین آسیب را از خاموشی ها متحمل می شوند. در مقابل گزارش های فصلی شرکت ملی گاز حاکی از آن است که ۲۳درصد از گاز تولیدی در مسیر انتقال به دلیل فرسودگی خطوط هرگز به مقصد نمی رسد اتلافی که معادل سوزاندن روزانه ۶ میلیون دلار پول نقد است.
در چنین شرایط وزیر نیرو وعده غلط می دهد و گوش های خود را بسته است و با رفقای خود معلوم نیست دقیقا به چه کاری مشغول است؟
اکنون راه نجات در گرو سه اقدام فوری است: اول تبدیل بحران به فرصت از طریق جذب سرمایه گذاری خارجی هدفمند. الگوی موفق را می توان در توافق اخیر قطر با شرکت های آلمانی برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی مشاهده کرد – پروژه ای که با تضمین سود ۱۴ درصدی و معافیت مالیاتی ۱۰ ساله سرمایه گذاران را جذب کرد. دوم اجرای فوری برنامه های مدیریت تقاضا. با نصب کنتورهای هوشمند می توان تا ۱۸ درصد از مصرف غیرضروری کاست. سوم بازمهندسی نظام قیمت گذاری. داده های تاریخی نشان می دهد در سال ۱۳۹۶ که قیمت گاز به صورت پلکانی افزایش یافت مصرف خانگی ۱۱ درصد کاهش یافت – هرچند این روند به دلیل تورم افسارگسیخته بعدی متوقف شد و البته شروع این چرخه معیوب از سال 1383 آغاز شد و در سال 1389 تشدید شد.
سال های قبل نوشته بودم ادامه روند کنونی ایران را تا ۱۴۰۶ به واردکننده گاز تبدیل خواهد کرد اما شنیده نشد. این در حالی است که افزایش ۹ درصدی مصرف برق در بخش خانگی کسی را نگران نمی کند. پیوند این داده ها نشان می دهد که سیستم انرژی کشور در یک چرخه معیوب گرفتار شده است: فرسودگی نیروگاه ها → افزایش مصرف گاز → کاهش ذخایر زیرزمینی → خاموشی ها → کاهش تولید صنعتی → کاهش درآمدهای ارزی → تشدید فرسودگی زیرساخت ها.
کلید گسستن این زنجیره در اجرای یک بسته نجات فوری است که سه محور دارد:
۱. تأمین ۱۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی از طریق انتشار اوراق قرضه انرژی با تضمین دارایی های زیرزمینی
۲. اجرای آزمایشی قیمت گذاری پلکانی در ۱۰ شهر صنعتی برای ایجاد مدل بومی
۳. انعقاد ۵ قرارداد کلان BOT با شرکت های چینی و روسی برای نوسازی نیروگاه ها
وزارت نفت باید قبول کند تنها با کاهش ۵۰ درصدی فلرینگ می توان سالانه ۲.۵ میلیارد دلار صرفه جویی کرد – رقمی که می تواند هزینه نوسازی ۱۵ نیروگاه قدیمی را تأمین کند. این در حالی است که داده های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) تأکید می کند ایران با بهبود راندمان نیروگاه ها به سطح متوسط جهانی می تواند معادل ۳۰ درصد تولید کنونی گاز صرفه جویی کند.
اما زمان به سرعت در حال اتمام است. گزارش پیش بینی مرکز پژوهش های مجلس برای تابستان ۱۴۰۳ هشدار می دهد که ناترازی برق به 26,۰۰۰ مگاوات خواهد رسید – یعنی خاموشی های گسترده تر و خسارتی معادل ۵ درصد کاهش رشد اقتصادی. اینجا است که تصمیم گیری قاطعانه تبدیل به یک تکلیف تاریخی می شود. آیا ایران می خواهد قربانی چرخه معیوب انرژی شود یا با جسارت بحران را به فرصتی برای جهش زیرساختی تبدیل کند؟ پاسخ این پرسش در گرو اقداماتی است که امروز انجام می دهیم.
* کارشناس دیپلماسی انرژی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "تصمیمات غلط و گوش های خاموش" هستید؟ با کلیک بر روی اقتصادی، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "تصمیمات غلط و گوش های خاموش"، کلیک کنید.
